Jak co roku Andrzejki obchodzić będziemy w nocy z 29 na 30 listopada . Jest to praktycznie ostatnia okazja do organizowania hucznych zabaw, ponieważ niedługo po nich rozpoczyna się adwent – okres przypominający oczekiwanie na powtórne przyjście Jezusa Chrystusa. Andrzejki upamiętniają świętego Andrzeja – jednego z dwunastu apostołów, patrona m.in. Szkocji, Rosji , Sycylii oraz Grecji.
Andrzejki wywodzą się już z czasów starożytnej Grecji. Imię Andrzej jest kojarzone ze starogreckim andros i aner oznaczającymi męża bądź mężczyznę lub adnreios (dzielny, mężny), nawiązującym do męczeńskiej śmierci św. Andrzeja. Inne źródła mówią o starogermańskim pochodzeniu Andrzejek, związanym z kultem boga płodności, miłości i bogactwa. Jakakolwiek nie byłaby geneza tego święta, wiemy jedno – andrzejki w dawnej Polsce były jedną z ważniejszych dat w kalendarzu, a wróżby odprawiane w ten wyjątkowy wieczór traktowano z ogromną powagą.
Wokół domów palono wielkie ogniska, które miały odpędzać złe duchy, a panny pod poduszką umieszczały męskie spodnie i lusterko, aby wyśnić przyszłego męża bądź liczyły sztachety w płocie w nadziei na to, że dowiedzą się czegoś o przyszłym małżonku. Uderzała miotłą w furtkę aby dowiedzieć się z której strony przyjdzie ukochany. Uważano, by w obrzędach nie brały udziału kobiety w błogosławionym stanie, ponieważ duchy mogłyby zaszkodzić dziecku.
W Polsce sformułowania „andrzejki” po raz pierwszy w 1557 r. użył Marcin Bielski – renesansowy poeta, pisarz oraz tłumacz. O andrzejkowych wróżbach pisał w swojej sztuce teatralnej „Komedyjka Justyna i Konstancyjej”.
Najpopularniejsze obrzędy związane z tym świętem:
- Lanie wosku – chodzi o to, aby wylać na wodę gorący wosk przez dziurkę od klucza kościelnych drzwi, a następnie w jego kształcie doszukać się symboli i je zinterpretować. Pomocny może się tu okazać cień naszego woskowego tworu – rzucony na ścianę jest czytelny i pobudza wyobraźnię.
- Płonące zapałki – uczestnik zabawy musi pomyśleć życzenie, następnie zapala dwie zapałki i trzyma je płonącymi łebkami do góry. Jeżeli ogień z dwóch zapałek skieruje się ku sobie, życzenie powinno się spełnić w ciągu najbliższego roku, a jeśli nie – na jego realizację trzeba będzie poczekać.
- Płonący kłębuszek wełny – panna, która chce się dowiedzieć, czy wyjdzie wkrótce za ukochanego, musi zrobić dwie leciutkie kuleczki z włóczki, symbolizujące chłopaka i dziewczynę. Następnie powinna ułożyć je w niewielkiej odległości od siebie i podpalić. Jeśli po podpaleniu kuleczki polecą w górę i ich płomienie połączą się, będzie to oznaczać, że wkrótce wyjdzie za mąż za chłopaka.
- Wyścig butów – w andrzejkowy wieczór możemy też urządzić wyścig butów. Chodzi o to, żeby lewe buty uczestników ustawić rządkiem w kącie pokoju. Następnie powinniśmy przestawiać je tak, aby ostatni but „wskakiwał” na pierwsze miejsce i tak aż do momentu, kiedy któryś z butów dotknie progu. Osoba, która jest właścicielem tego buta będzie wedle wróżby tą, która pierwsza wyjdzie za mąż.
- Rzut trzewikiem – inną popularną wróżbą wykorzystującą obuwie był rzut butem. Uczestnik zabawy odwracał się tyłem do drzwi, a następnie rzucał za głowę lewy trzewik. But, który upadł podeszwą do podłogi i był skierowany czubkiem ku drzwiom, zwiastował pannom rychłą zmianę stanu cywilnego.
- Cztery filiżanki – pod trzy czterech filiżanek wkładamy: obrączkę, listek i monetę. Pod czwartą nie umieszczamy nic. Zamieniamy miejscami filiżanki, a następnie wybieramy jedną z nich. Obrączka oznacza miłość, listek – małżeństwo, moneta zaś – bogactwo. Możemy użyć większej liczby filiżanek i umieścić tam też inne drobne przedmioty (np. klucz symbolizujący przeprowadzkę, kostkę cukru oznaczającą słodkie i beztroskie życie itd.). Jeśli trafimy na pustą filiżankę, w najbliższym czasie najprawdopodobniej nie zmieni się nic.
- Najdłuższa obierzyna – do tej zabawy musimy przygotować tej samej wielkości jabłka, które następnie uczestnicy będą obierali. Komu uda się uzyskać najdłuższą obierkę, tego związek będzie miał najdłuższy staż. Zabawa może mieć ciąg dalszy – każdy uczestnik rzuca swoją obierzynę za siebie i w kształcie, w jaki się ona ułoży, może dopatrywać się litery, która będzie inicjałem jego przyszłej miłości.
- Karteczki pod poduszką – na małych karteczkach wypisujemy imiona (mogą to być najpopularniejsze imiona płci przeciwnej lub kolegów i koleżanek). Karteczki składamy, umieszczamy pod poduszką i zostawiamy na noc. Rano wyciągamy pierwszą lepszą karteczkę – imię na niej zapisane będzie imieniem naszego przyszłego ukochanego albo przyjaciela na całe życie.
- Serce z imionami – wycinamy dwa papierowe spore serca. Na jednym z nich wypisujemy popularne imiona męskie. Jedna osoba przytrzymuje serce, a uczestnicy przekłuwają papier (oczywiście z drugiej strony, tak, aby nie widzieć imion). Imię, w które uczestnik trafi szpilką, będzie imieniem jej przyszłego męża.
- Rzucanie monetą – każdy uczestnik wybiera monetę o dowolnym nominale. Następnie musi pomyśleć życzenie i trafić monetą do naczynia napełnionego wodą umieszczonego w odpowiedniej odległości (nie może stać ono ani za blisko, ani za daleko). Kto trafi do miski z wodą, tego marzenie na pewno się spełni.
- Smakołyk dla psa – niezamężne dziewczyny umieszczają w rożnych miejscach pokoju przekąski dla psa. Ta panna pierwsza wyjdzie za mąż, której smakołyk pies znajdzie jako pierwszy.
Gody Świętego Andrzeja
Przysłowia związane ze świętem:
Święty Andrzej Ci ukaże, co Ci los przyniesie w darze.
Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.
Kiedy na Andrzeja poleje, cały rok nie w porę rolę moczy, suszy.
Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja.
Na świętego Andrzeja trza kożucha dobrodzieja.
Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście.
Śnieg na Andrzeja dla zboża zła nadzieja.
Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima.
Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota.
Tekst: Ewa Kruszyna
zdj: Čeněk Zibr
