Kiedy w świętą Katarzynę lód nie stanie, to gotuj sanie. Jak się Katarzyna głosi, tak się nowy rok nosi. To wypadające w listopadzie święto dotyczy kawalerów. Choć dziś zwyczaj urządzania katarzynek nie jest już tak popularny jak w dawnych latach, to warto wiedzieć, kiedy wypadało i na czym polegało.
Katarzynki obchodzone są w nocy z 24 na 25 listopada. W wigilię św. Katarzyny Aleksandryjskiej, odbywają się wróżby kawalerów dotyczące ożenku i poszukiwania partnerki. Wiele wróżb związanych jest ze snem. Przysłowie mówi, że “W noc świętej Katarzyny pod poduszką są dziewczyny”. Kobieta, która pojawi się we śnie to zapewne przyszła żona. Podczas odczyniania wróżb można było poznać imię i charakter przyszłej żony.
Kawalerowie przed wszelkimi wróżbami zgodnie recytowali wierszyk ku pomyślności wróżb:
Hej! Kasiu, Katarzynko
Gdzie szukać cię dziewczynko
Wróżby o ciebie zapytam
Czekaj – wkrótce zawitam
Bawmy się więc w Katarzyny
Szukajcie chłopaki dziewczyny
Zapytać więc trzeba wróżby
A nuż potrzebne już drużby
Jeśli w wigilię św. Katarzyny mężczyzna pod poduszką umieścił ptasie pióro – w jego śnie pojawiał się ptak, mówiący wiele o przyszłej żonie. Jeśli była to biała kura – czekał go ślub z młodą dziewczyną. Jeśli czarna – z wdową. Gorzej, kiedy we śnie pojawił się siwy koń. Dla takiego mężczyzny nie było nadziei na ożenek…
Świętując Katarzynki chłopcy pod poduszkę zazwyczaj wkładali nie tylko karteczki, czy pióra – ci najbardziej zdeterminowani nie wahali się ukraść dziewczynie części ubrania – choćby bielizny – i ukryć ją pod poduszką. Czar był mocniejszy, kiedy mężczyzna wycierał się po kąpieli skradzioną, dziewczęcą bielizną, a nawet ubierał się w nią do snu.
Towarzyszyć temu mógł wierszyk:
Wskaż proszę wróżbo wybrankę
Żonę i przyszłą kochankę
Wyciągam karteczki cztery
Są jej imienia litery
Wróżenie z kubków polegało na losowaniu ukrytych pod nimi przedmiotów symbolizujących ożenek (np. obrączka), przypływ majątku (np. monety), dobrą pracę (zboże), chwilowy zastój (pusty kubek). Losowaniu towarzyszyć może wierszyk:
Kasiu daj znać, co się będzie ze mną dziać.
Dlaczego patronką tego święta i tych zwyczajów jest Św. Katarzyna Aleksandryjska i kim ona tak naprawdę była – do końca nie wiadomo. Według tradycji była bogatą i wykształconą chrześcijanką z Aleksandrii, która przyjęła śluby czystości. Poniosła śmierć męczeńską w wieku 18 lat. Otwarcie krytykowała prześladowania chrześcijan i postępowania cesarza Maksencjusza, jego żonę nawróciła na chrześcijaństwo. Wyrok śmierci zapadł po dyspucie religijnej, w której Katarzyna okazała się bieglejsza od pięćdziesięciu mędrców niechrześcijańskich, część z nich nawracając.
Niezadowolony z takiego obrotu sprawy cesarz skazał Katarzynę na śmierć po torturach; odstąpiono od łamania kołem po zniszczeniu narzędzia tortur przez anioła i wyrok wykonano przez ścięcie. Wśród najstarszych autorów, wspominających Katarzynę, byli święty Rufin i Euzebiusz z Cezarei Palestyńskiej.
Tekst: Ewa Kruszyna
zdj: A Wierusz-Kowalski
