Zapomniany cmentarz w samym sercu Lublińca. Żydowski Kirkut skazany na klęskę. [FILM]

Trwające Uroczystości Wszystkich Świętych to szczególna okazja ku temu aby wspominać bliskich, krewnych i wszystkich tych, których nie ma już pośród nas. W całym kraju tłumy mieszkańców odwiedzają cmentarze, które 1 listopada nabierają specyficznego klimatu i nigdy, w trakcie całego roku, nie prezentują się tak piękne jak właśnie podczas Uroczystości Wszystkich Świętych.

Są jednak miejsca zapomniane i zdegradowane przez upływający czas. W wyniku zawirowań historycznych i politycznych uległy degradacji – nie odzwierciedlają dzisiaj swojej pierwotnej świetności. Bez względu na wyznanie, pochodzenie i życie doczesne spoczywających, warto przywołać oblicze jednej z takich nekropolii położonej w samym sercu Lublińca.   

Mowa o cmentarzu żydowskim, usytuowanym pomiędzy ulicami 11 listopada i Sobieskiego. Kirkut funkcjonował do roku 1939. Teren pod cmentarz został nabyty 28 maja 1845 r. za 20 talarów przez Gminę Żydowską. Początkowe wymiary cmentarza to 15 × 12 prętów (1 pręt = 3,5 metra). W 1865 r. został on poszerzony o kolejne 118 prętów kwadratowych, osiągając powierzchnię 0,15 ha.

Na terenie cmentarza, początkowo otoczonego i zdobionego przez las, powstał istniejący do dzisiaj budynek, w którym mieściły się kostnica, kaplica, pomieszczenie rytualnych obmywań, mieszkanie grabarza i pomieszczenia gospodarcze.

Teren nekropolii otoczono murem z czerwonej cegły, z dwiema bramami – również istniejącymi do dnia dzisiejszego. Jedna przeznaczona była do wprowadzania zwłok do pomieszczeń sakralnych, natomiast drugą bramą uczestnicy ceremonii pogrzebowych opuszczali cmentarz.

Nekropolię podzielono na trzy parcele – osobno chowano dzieci, dostojników żydowskich i pozostałych. W przeciągu 100 lat istnienia cmentarza pochowano tutaj 1.117 zmarłych wyznania Mojżeszowego. Wśród nich spoczywali dziadkowie Edyty Stein: Adelajda Courant z d. Buchard (+ 1883) oraz Salomon Courant (+ 1898), także starsi bracia Edyty: Emst (urodzony w 1890 r. w Gliwicach, zmarły w 1892 r. w Lublińcu) i Richard (zmarły w 1887 r. w wieku 7 dnia).

Sama Edyta Stein odwiedzała to miejsce i wspominała o nim w późniejszych latach: “Szliśmy na przechadzkę do lasu i na piękny, położony na jego skraju cmentarz, gdzie spoczywali nasi dziadkowie i w małych grobach dziecięcych rodzeństwo zmarłe na długo przed naszym urodzeniem”.

W 1939 roku cmentarz został zamknięty przez niemieckiego okupanta. Po II wojnie światowej został poważnie zdewastowany. Mieszkańcy wspominają, że w 1972 r. pewien człowiek, używając trzech ciągników z przyczepami, wywiózł najcenniejsze nagrobki, wykonane z marmuru i granitu.

W roku 1958 teren przejęło państwo, a od roku 1983 mieścił się tutaj… Ośrodek Nauki Jazdy Ligi Obrony Kraju. Wydzielono jednak specjalne miejsce na lapidarium, w którym umieszczono ocalałe macewy. Znajduje się tu również masywny obelisk z gwiazdą Dawida – zbudowany z zachowanych tablic. Odremontowano także kaplicę grobową rodziny Koenigsbergów i umieszczono na niej tablicę z napisem: “Miejsce po cmentarzu żydowskim z XIX wieku”. W górnej części kaplicy do dziś widnieje dobrze zachowany napis: “Dziedzictwo (miejsce) pochówku rodziny Koenigsberg” (tłum.).

Począwszy od lat dziewięćdziesiątych, sprawa zdewastowanej nekropolii bulwersowała część mieszkańców i stała się głośna w mediach, o czym świadczą tytuły artykułów prasowych: “Kiedyś cmentarz, dziś plac manewrowy”, “Parkowanie na Żydach”, “Cmentarz, którego nie ma”, “Smutny relikt”. Prasa koncentrowała się nad ówczesnym przeznaczeniem terenu pisząc m.in., że: “Dziesiątki macew było rozrzuconych w nieładzie, a samochody manewrowały na grobach zmarłych”.

Ostatnie konkretne prace porządkowe przeprowadzono na cmentarzu w roku 2007. Następnego roku władze samorządowe podjęły starania o przywrócenie kirkutowi należnej mu czci. Pamiątkowa tablica z krótką historią obiektu znajduje się naprzeciw budynku Zespołu Szkół im. Adama Mickiewicza.

W pobliżu lapidarium można zobaczyć sześć okazów Żywotnika Zachodniego, włączonych do rejestru lublinieckich Pomników Przyrody w dniu 6 lutego 1996 roku.

Na podstawie: Wikipedia.pl / kirkuty.xip.pl / Liliana Mzyk, Jan Fikus: “Lubliniec – Śladami Edyty Stein”.
Współpraca: Dorota Kowalczyk.

POLECAMY nasz poprzedni tekst dotyczący byłego Cmentarza Szpitalnego w Lublińcu – TUTAJ